Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 8 ΣυνέχειαΒ

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 8 ΣυνέχειαΒ

(Με βάση το σχετικό δικό μας βιβλίο (των Ιωαννίδη Κ. & Ιωαννίδου Αικ.) του 2007)

Μάθημα 8. Οι πλάγιες ερωτήσεις.

8.3.1. Να αναλύσεις και να μεταφράσεις τους διαλόγους:

Α. Αρχαία ελληνικά:

Διδάσκαλος: Τὸ μάθημα σήμερον ἱστορία ἔσται καὶ δὴ ἡ ἐν Σαλαμῖνι ναυμαχία, ἥπερ Ὀλυμπιάδι ἐνάτῃ καὶ ἑξηκοστῇ ἐγένετο καὶ ἐν ᾗ Ἕλληνες καὶ Πέρσαι ἀλλήλοις ἐπολέμησαν, ἐπεὶ Πέρσαι τὴν Ἑλλήνων ἐλευθερίαν ζηλοῦντες, χρώμενοι συμμάχοις πλείστοις, αὐτοὺς δουλῶσαι ἐπειρῶντο. Ἀθηναῖοι δέ, ὧν ἐστρατήγουν Θεμιστοκλῆς καὶ Ἀριστείδης, καὶ Λακεδαιμόνιοι, ὧν ἦρχεν Εὐρυβιάδης, παρέταξαν τὰς ναῦς ὡς ναυμαχησόμενοι. Περσῶν δὲ καὶ τῶν συμμάχων Ξέρξης ἦρχεν, ὅς καθήμενος, ὡς Ἡρόδοτός φησι, ἐπὶ τοῦ ὄρους Αἰγάλεω ἐθεᾶτο τὴν μάχην καὶ ὁρῶν τινας τῶν ναυάρχων δειλίᾳ λείποντας τὴν τάξιν ἐκέλευε μένειν τε καὶ μάχεσθαι, ὡς Ἀρτεμισία ἐποίει, ἥν γενναιοτέραν ἁπάντων τῶν ἀνδρῶν ἐνόμιζεν εἶναι. Αἱ μὲν νῆες τῶν Περσῶν, τῶν Ἀθηναίων ταχὺ καὶ σφόδρα ἐπιτιθεμένων, διὰ τὸ μέγεθος, οὐκ ἐδύναντο ναυμαχεῖν καὶ ἔπλεον οἴκαδε, τῶν δὲ Ἑλλήνων νενικηκότων, Ἀθηναῖοι καὶ Λακεδαιμόνιοι τοὺς νεκροὺς ἀνελόμενοι τρόπαιον ἔστησαν.

Διδάσκαλος: Τὶς ὑμῶν εἴποι ἄν τὶς τῶν Ἀθηναίων ἐστρατήγει;

Μαθητής: Ἔγωγε, ὦ διδάσκαλε, Θεμιστοκλῆς καὶ Ἀριστείδης Ἀθηναίων ἐστρατήγουν.

Διδάσκαλος: Γιγνώσκετε πάντες ὁπόθεν Ξέρξης ἐθεᾶτο τὴν μάχην;

Μαθητής: Ναὶ μήν, ἀπὸ τοῦ ὄρους Αἰγάλεω.

Διδάσκαλος: Τὶς ἄν λέγοι ὅ,τι ἐκέλευεν Ξέρξης τοῖς ἑαυτοῦ ναυάρχοις;

Μαθητής: Ἔγωγε, ὦ διδάσκαλε, μένειν καὶ μάχεσθαι ἐκέλευεν.

Μαθητής: Ὦ διδάσκαλε, ἀληθές ἐστι τὸ λεγόμενον ὅτι ταύτῃ τῇ ναυμαχίᾳ Αἰσχύλος καὶ Σοφοκλῆς συνεπολέμησαν, Εὐριπίδης δὲ ἑώρα αὐτοὺς μαχομένους;

Διδάσκαλος: Ἦ γε, Αἰσχύλος μὲν ὲπολέμησε, Σοφοκλῆς μετέσχε τοῦ χοροῦ, Εὐριπίδης δὲ ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ ἐτέχθη.

Μαθητής: Άληθές ἐστι, ὦ διδάσκαλε, τοὺς Πέρσας τῷ καιρῷ ἐκείνῳ πολλῷ πλείονας τῶν Ἑλλήνων γεγονέναι;

Διδάσκαλος: Πάνυ μὲν οὖν.

Μαθητής: Ἆρ’ οἶσθα, ὦ διδάσκαλε, ὅτι Ἀρτεμισία Ἑλληνίς ἦν;

Διδάσκαλος: Πάνυ γε, Λυγδάμιος θυγάτηρ.

Μαθητής: Ἀκήκοα, ὦ διδάσκαλε, τοὺς Ἀθηναίους τῶν μεγίστων τιμῶν ἀξιῶσαι Θεμιστοκλέα.

Διδάσκαλος: Ναὶ μήν, ἀλλὰ μετ’ οὐ πολὺ αὐτὸν ἐκποδὼν ἐποιήσαντο καὶ φυγὰς παρὰ τῷ μεγάλῳ βασιλεῖ τὸν βίον ἐτελεύτησεν. Εἶεν! Τίς ὑμῶν δύναται τὸ μάθημα κεφαλαιοῦν;

Μαθητής: Ἔγωγε, ὦ διδάσκαλε.

Διδάσκαλος: Ἄγε δή!

Μαθητής: Ὀλυμπιάδι ἐνάτῃ καὶ ἑξηκοστῇ Ἕλληνες καὶ Πέρσαι ἀλλήλοις ἐπολέμησαν. Πέρσαι τὴν Ἑλλήνων ἐλευθερίαν ζηλοῦντες αὐτοὺς δουλῶσαι ἐπειρῶντο. Ἀθηναίων ἐστρατήγουν Θεμιστοκλῆς καὶ Ἀριστείδης, Λακεδαιμονίων δὲ Εὐρυβιάδης, Περσῶν δὲ ἦρχεν Ξέρξης, ὅς καθήμενος ἐπὶ τοῦ ὄρους Αἰγάλεω ἐθεᾶτο τὴν μάχην. Αἱ νῆες τῶν Περσῶν, διὰ τὸ μέγεθος, οὐκ ἐδύναντο ναυμαχεῖν καὶ ἔπλεον οἴκαδε, οἱ δὲ Ἕλληνες νενικηκότες τρόπαιον ἔστησαν.

Διδάσκαλος: Εὖγε, ἴθι!

Μαθητής: Χαῖρε, ὦ διδάσκαλε!

Διδάσκαλος: Χαῖρε!

Β. Λατινικά:

Praeceptor: Veniat (ας έλθει) discipulus quidam in ta’bulam, qui lectio’nem hodie’rnam di’dicit (έμαθε)!

Discipulus: En, (να, ιδού) veni, magi’ster!

Praeceptor: Scisne (ξέρεις) quis Solo, Croesus et Cyrus fu’erit (υποτακτική παρακειμένου)?

Discipulus: Scie’bam Solo’nem philo’sophun et Croesum regem fui’sse sed ne’scio quis Cyrus fu’erit, magi’ster.

Praeceptor: Rex Persa’rum Cyrus fu’it.

Praeceptor: Meministi’ne (θυμάσαι) quam responsio’nem (απάντηση) Solo Croeso de’derit?

Discipulus: Certe, magi’ster, Tellum Athenie’nsem felici’ssimum esse di’xerat (είχε πει).

Praeceptor: Curnam Tellus a Solo’ne felici’ssimus habeba’tur (εθεωρείτο)?

Discipulus: Quia ei boni et probi (χρηστοί) pu’eri essent.

Praeceptor: Scisne (ξέρεις λοιπόν) quid Solo Croeso de rebus huma’nis di’xerit (υποτακτική παρακειμένου)?

Discipulus: Res huma’nas cadu’cas esse dixit.

Praeceptor: Sente’ntia (κατά την άποψη) Solo’nis quid ince’rtius (αβέβαιο) quam divi’tiae est et quam ob rem (γιατί)?

Discipulus: Res huma’nae sunt, quia saepe muta’ntur (αλλάζουν).

Praeceptor: Scribe in ta’bula quid Croesus Cyro respo’nderit (υποτακτική παρακειμένου).

Discipulus: Scripsi (έγραψα), magi’ster, «Nemo ante mortem a me bea’tus nomina’bitur!».

Praeceptor: Quo’modo (πώς) hoc Graece transfe’rtur (μεταφράζεται)?

Discipulus: Κανένας δε θα ονομασθεί από μένα ευτυχισμένος πριν από το θάνατό του!

Praeceptor: Quidnam sentis de hoc?

Discipulus: Asse’ntior (συμφωνώ) Solo’ni, magi’ster.

Praeceptor: Beatu’sne es tu?

Discipulus: Non magi’ster, quia mihi deest (λείπει) autocine’tum.

Praeceptor: At tibi non opus est (δε σου χρειάζεται) autocine’to, quia parvus es.

Discipulus: Multas gra’tias, magi’ster!

Praeceptor: Vale!

8.3.2. Να αναγνωρίσεις τις πλάγιες ερωτήσεις και τη λειτουργία τους στις παρακάτω περιόδους:

1. Πολλάκις ἐθαύμασα τίσι ποτὲ λόγοις ἔπεισαν Ἀθηναίους οἱ γραψάμενοι Σωκράτη.

2. Πρωταγόρας ἐρωτᾷ εἰ οὐκ αἰσχύνομαι τ’ ἀγαθὰ δεινὰ καλῶν.

3. Θαυμάζω οὖν ὅπως ποτὲ ἐπείσθησαν Ἀθηναῖοι Σωκράτη περὶ θεοὺς μὴ σωφρονεῖν.

4. Καὶ ὁ μὲν Κῦρος δείκνυσιν αὐτῷ, ὅπου ἦσαν οἱ πλεῖστοι τῶν φίλων.

5. Οὐκ ἔχω οὕστινας δεησομένους ἀναβιβάσαι.

1. Scisne, Ma’xime, ubi Caesar occi’sus esset (σκοτώθηκε)?

2. Anti’qui a va’tibus (μάντεις) quae’rere (να ρωτούν, να ζητούν να μάθουν) sole’bant, quid futu’rum esset (επρόκειτο να γίνει).

3. Ne’scio an a’liter se’ntias (νιώθεις).

4. Hunc pater interroga’vit ubi fui’sset.

5. Dic nobis, puer, quantos libros tecum ha’beas!

8.3.3. Να εξαρτήσεις τις παρακάτω ευθείες ερωτήσεις από τα ρήματα ἐρωτᾷ, ἠρώτα, inte’rrogat, interoga’bat και να τις μετατρέψεις σε πλάγιες:

1. Διὰ τὶ ἀθυμεῖς, ὦ Σώκρατες;

2. Ἔχεις βέλτιον, ὦ διδάσκαλε;

3. Ἀλλὰ τί δρῶσιν οἱ στρατηγοί;

4. Ποῦ ‘στιν ὁ πατήρ;

5. Πῶς ἀπώλετο ἡ θυγάτηρ, ὦ μῆτερ;

6. Τὶ γὰρ κωλύει ὑμᾶς;

7. Τὶ δῆτα μέλλεις;

8. Οὐ πρὸς γέλωτα τὰ πράγματά εἰσι;

9. Quid Calama’ta est?

10. Ubi pater tuus erat?

11. Ubi serva’mur nummos? (Πού φυλάμε τα χρήματα;)

12. Et nunc quo’modo adve’nies? (Και τώρα, πώς θά ’ρθεις;)

13. Pote’sne mihi explica’re? (Μπορείς να μου εξηγήσεις;)

14. Quinam hac versa’ris? (Πώς και βρίσκεσαι εδώ;)

15. Quo’modo res facta est? (Πώς έγινε η δουλειά;)

16. Nonne hodie dies festus est? (Δεν είναι γιορτή σήμερα;)

8.3.4. Να εξαρτήσεις τις παρακάτω εκφράσεις από τα ρήματα ἐρωτᾷ, ἠρώτα, inte’rrogat, interoga’bat και να τις μετατρέψεις σε πλάγιες ερωτήσεις:

1. Χρὴ λέγειν τὰ καίρια (Πρέπει να λέμε τα κατάλληλα λόγια).

2. Τὸν πλοῦτον πολλοὶ ἐμίσησαν (Πολλοί μίσησαν τον πλούτο).

3. Κρούω τὸν κώδωνα τοῦ κινδύνου (Προαναγγέλλω κάποιο δυσάρεστο γεγονός).

4. Ἤρξατο χειρῶν ἀδίκων (Άρχισε πρώτος τις άδικες πράξεις).

5. Δρυὸς πεσούσης πᾶς ἀνὴρ ξυλεύεται (Στη δυστυχία όλοι σε εκμεταλλεύονται).

6. Cedant arma togae! (Ας υποχωρεί ο πόλεμος μπροστά στην ειρήνη!)

7. Cartha’go dele’nda est! (Η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί!)

8. Graeca sunt, non legu’ntur (Ελληνικά είναι, δε διαβάζονται).

9. Qui bis scribit bis legit (Όποιος γράφει δύο φορές δύο φορές διαβάζει).

10. Silent leges inter arma! (Οι νόμοι χάνουν την αξία τους στον πόλεμο!).

8.3.5. Να μετατρέψεις σε πλάγιες τις ευθείες ερωτήσεις:

1. Ἆρ’ οὖν οὐχ’ οὕτως ἔλεγες;

2. Ἦ τέθνηκεν Πλάτωνος πατήρ;

3. Μή τι νεώτερόν τι ἀγγέλλεις;

4. Εἶτα πῶς οὐκ εὐθὺς ἐπήγειράς με;

5. Μῶν τί σε ἀδικεῖ Πρωταγόρας;

6. Nonne spero dum spiro?

7. Quid ex fene’stra (παράθυρο) specta’tis?

8. Quid, heri, in casa para’bas, fe’mina?

9. Prandiu’mne (γεύμα) pu’eris para’bas?

10. Nonne Neptu’nus fi’lius Satu’rni erat?

8.3.6. Σχημάτισε προτάσεις με τις παρακάτω λέξεις:

1. δοκεῖ, μοί, ἀκούω, συνόντες, λέγω.

2. ἐρωτῶ, ὁπόσος, φίλος, ἄξιος, εἰμί.

3. ὁρῶ, τίς, ἀμελῶ, φίλοι.

4. οἰκέτης, δύο, μναῖ, ἄξιος, εἰμί.

5. ἐρωτῶ, ποῦ, εἰμί, ὁ, πατήρ.

6. Croesus, interroga’vit, quis, felici’ssimus, sum.

7. interroga’vit, quis, Solo, sum.

8. Tellus, ha’beo, pu’eri, bonus

9. res, huma’nus, cadu’cus, saepe, sum.

10. homo, bonus, valetu’do, sum.

8.3.7. Μετάφρασε στα αρχαία ελληνικά και λατινικά τις εκφράσεις:

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ:

1. Ερώτησε αν έρχονται οι εχθροί.

2. Όταν είδα κάποιον από τους μαθητές να ἀμελεῖ τους φίλους έφυγα.

3. Ρώτησε τον Αντισθένη αν υπάρχουν αξίες.

4. Αγόρασε δούλο με δέκα δραχμές. 5. Θα ήθελα να έχω πολλούς φίλους.

6. Ναι μα το Δία, είπε ο Αντισθένης, και εγώ θα ήθελα.

7. Πού είναι ο πατέρας και η μητέρα;

8. Δεν είναι για γέλια η κατάσταση.

9. Λέει ότι πολλοί μισούν τον πλούτο.

10. Είπε ότι πολλοί μίσησαν τον πλούτο.

ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ:

1. Πές μου γιατί λυπούμαστε;

2. Ο Κροίσος ρωτά ποιος είναι ευτυχισμένος.

3. Ο Σόλων ρωτά αν είναι ευτυχισμένος ο Κροίσος.

4. Πες μας (dic nobis) γιατί δε μας απαγγέλλεις αμέσως;

5. Ο Τέλλος ήταν ευτυχισμένος γιατί είχε παιδιά καλά.

6. Τα ανθρώπινα πράγματα είναι αβέβαια.

7. Τίποτε δεν είναι πιο αβέβαιο από τα πλούτη.

8. Ρωτά τι κάνεις στο σπίτι.

10. Ρωτά γιατί δεν έρχεσαι στο σπίτι.

8.4. Αρχαιομάθεια.

1. ὁπόσου τοῖς φίλοις ἄξιος εἴη:

Από τα λόγια του Σωκράτη και του Αντισθένη, όπως παρουσιάζονται στο παραπάνω απόσπασμα από τα «Απομνημονεύματα» του Ξενοφώντα, αντιλαμβανόμαστε τη μεγάλη σημασία που έδιναν οι αρχαίοι Έλληνες στη φιλία. Ο Αντισθένης συμφωνεί με τις απόψεις του Σωκράτη και επιβεβαιώνει ότι θα προτιμούσε έναν καλό φίλο από όλα τα χρήματα και τα υπάρχοντά του. Η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι γεμάτη από παραδείγματα λαμπρής φιλίας, που έφθανε πολλές φορές μέχρι και την αυτοθυσία. Ο Ευριπίδης στο δράμα του «Ἰφιγένεια ἡ ἐν Ταύροις» βάζει τον Πυλάδη, που συνόδευε ως φίλος τον Ορέστη, να λέει ότι είναι πρόθυμος να μείνει και να σκοτωθεί εκείνος από τους Ταύρους, για να σωθεί ο φίλος του Ορέστης. Εξίσου δηλωτικός είναι και ο μύθος για τη φιλία των δύο πυθαγόρειων νέων, του Δάμωνα και του Φιντία, κατά τον οποίο ο Φιντίας επέμενε να εκτελεσθεί εκείνος, από τον τύραννο των Συρακουσών, στη θέση του φίλου του Δάμωνα.

2. ἐπιστάτην εἰς τ’ αργύρια πρίασθαι ταλάντου:

Μία ηθική αντινομία που χαρακτήριζε τις αρχαίες ελληνικές κοινωνίες, όπως η αθηναϊκή, αλλά και τη ρωμαϊκή κοινωνία, ήταν η συνύπαρξη της δουλείας με ένα σύστημα αξιών, που σεβόταν τον ανθρώπινο παράγοντα και είχε τη βασική ηθική αρχή, όπως την κατέγραψε ο Πλάτων στο διάλογο «Κρίτων», οὐ δεῖ ἀνταδικεῖν τὸν ἀδικούμενον. Παρά το γεγονός ότι οι αρχαίες ελληνικές ηθικές αξίες υπήρξαν τα θεμέλια του χριστιανισμού δεν κατάφεραν οι αρχαίες ελληνικές κοινωνίες να καταργήσουν το θεσμό της δουλείας και αυτό είναι το κυριότερο αρνητικό τους γνώρισμα. Δούλος, στερημένος δηλαδή της ελευθερίας του άνθρωπος, σήμαινε για τους αρχαίους Έλληνες άνθρωπος που βοηθούσε, εκούσια ή ακούσια, στις δουλειές του σπιτιού ή της βιομηχανίας. Για τους Ρωμαίους ο δούλος σήμαινε εμπόρευμα και για τη δήλωσή του χρησιμοποιούσαν τη λέξη res, σε αντίθεση με τους Έλληνες που χρησιμοποιούσαν τη λέξη παῖς. Στη Δήλο που λειτουργούσε ως κέντρο του δουλεμπορίου στους ρωμαϊκούς χρόνους, πωλούνταν καθημερινά πολλές χιλιάδες δούλων, που κάλυπταν τις ανάγκες σε εργατικό δυναμικό της βιομηχανίας, των ορυχείων κ.ά.

3. Res huma’nae cadu’cae sunt et saepe muta’ntur:

Ο αρχαίοι Έλληνες πολύ νωρίς και οι Ρωμαίοι αργότερα αντιλήφθηκαν τη μεταστροφή των ανθρώπινων πραγμάτων από την ευτυχία στη δυστυχία και αντίστροφα και θεοποίησαν την Τύχη, πιστεύοντας ότι πρόσφερε άφθονα τα αγαθά της στις πόλεις που προστάτευε. Οι αρχαίοι Έλληνες τη θεωρούσαν κόρη του Ωκεανού από την Τηθύ, την κόρη του Δία και μητέρα των Ωρών, και τη λάτρεψαν, όπως την Τύχη της Αντιόχειας, και οι συγγραφείς ασχολήθηκαν με αυτήν στα έργα τους, όπως ο Ευριπίδης, που την είχε ως βασικό θέμα στο δράμα του «Ἴων». Από την εικόνα της πλουτοδότρας θεάς δημιούργηθηκε αργότερα και η εικόνα της σκληρής και ύπουλης τύχης που ονομάσθηκε από τους Ρωμαίους Mala Fortu’na. Ο Πίνδαρος πρώτος αναφέρεται στον τροχό της Τύχης, που θα αποτελέσει βασικό μοτίβο στη μεταγενέστερη λατινική ποίηση και που παρουσιάζει τη Θεά, όπως τη βλέπουμε σε μινιατούρα του τροχού της Τύχης στο χειρόγραφο των Ca’rmina Bura’na, να κινεί τον τροχό και άλλους να τους ανεβάζει κάνοντάς τους ευτυχισμένους και άλλους να τους κατεβάζει κάνοντάς τους δυστυχισμένους.

4. Nemo ante mortem a me bea’tus nomina’bitur.

Την ίδια περίπου αντίληψη διατυπώνει και ο Σόλωνας στην απάντησἠ του προς τον πλούσιο βασιλιά της Λυδίας Κροίσο, που νόμιζε ότι ήταν ο ευτυχέστερος των ανθρώπων, επειδή είχε πολλά πλούτη: «Κανένας δε θα ονομασθεί από μένα ευτυχισμένος πριν από το θάνατό του!». Κατά το Σόλωνα, επειδή οι μεταστροφές της τύχης είναι πολλές, δεν είναι δυνατόν να χαρακτηρισθεί κανείς ευτυχισμένος αν δεν πεθάνει πρώτα, αν δηλαδή δε διαπιστωθεί ότι η ευτυχία του διήρκεσε μέχρι και τη στιγμή του θανάτου του. Καταχρηστική εκμετάλλευση της παραπάνω αντίληψης βλέπουμε σε όλους τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους τραγικούς. Ο Οιδίποδας, ο βασιλιάς των Θηβών, έγινε πατραλοίας, έκανε ανόσιο γάμο με τη μητέρα του, τυφλώθηκε, ο Αγαμέμνονας, ο μεγάλος βασιλιάς των Αχαιών, μετά τη μεγάλη νίκη του δολοφονήθηκε από τη γυναίκα του και τον Αίγισθο, η Φαίδρα, η πανίσχυρη βασίλισσα, και του Ευριπίδη και του Σενέκα, αυτοκτονεί, ο Κρέοντας κατασπαράσσεται από τις γυναίκες του χορού.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 9