Βικιεπιστήμιο:Συλλογική μάθηση

Η μάθηση ως συλλογική διαδικασία

Περιγράφεται συνοπτικά ένα μοντέλο μάθησης για συμμετέχοντες στο Βικιεπιστήμιο που βάζει έμφαση στη συλλογικότητα και εκμεταλλεύεται το περιβάλλον και τις λειτουργίες του wiki για τη δημιουργία μιας μη παραδοσιακής προσέγγισης στην ηλεκτρονική εκπαίδευση.

Χαρακτηριστικά του τρέχοντος περιβάλλοντος

Ως συμμετέχοντες στο Βικιεπιστήμιο, το κύριο μέσο επικοινωνίας στη διάθεσή μας είναι οι σελίδες του wiki, δημόσιες σε όλες, με τη δυνατότητα παραπομπής σε άλλες πηγές ή άλλους πόρους. Οτιδήποτε που μπορεί να παρουσιαστεί με κείμενα και εικόνες μπορεί επίσης να αποτελέσει συστατικό του εκπαιδευτικού υλικού. Ο καθένας που θέλει να προσθέσει υλικό μπορεί να γράψει χωρίς να υπολογίσει τη βικισύνταξη και να αφήσει την μορφοποίηση του κειμένου σε άλλους.

Όποιος θέλει μπορεί να σχολιάσει τις ιδέες και προτάσεις άλλων γράφοντας το μήνυμά του αμέσως κάτω από το κυρίως κείμενο. Το όνομά του και η ημερομηνία θα εμφανιστεί στο ιστορικό της σελίδας ακόμα κι αν δεν ξέρει τη σύνταξη να τα προσθέσει αυτά στην ίδια τη σελίδα.

Ως δευτερεύοντα μέσα συμπεριλαμβάνονται: το irc, το skype, και εικονικές πραγματικότητες σαν το Second Life. Αυτά έχουν το πλεονέκτημα να επιτρέπουν άμεση επικοινωνία αλλά ταυτόχρονα η συνομιλία δεν καταγράφεται εύκολα ή καθόλου, και επομένως δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από άλλους σπουδαστές ούτε από τους ίδιους που συμμετείχαν στη συζήτηση στο μέλλον.

Οι κοινότητες των διάφορων Βικιεπιστημίων είναι σήμερα σχετικά μικρές: στο αγγλόφωνο έργο περίπου 70 ενεργοί χρήστες συνεισφέρουν πάνω από μία φορά τη βδομάδα. Στο δικό μας εδώ είμαστε 3 με 7 άτομα που γράφουμε τακτικά. Ασχολούμαστε με την υποδομή, με συζητήσεις για τη φύση της ηλεκτρονικής εκπαίδευσης, με τη δημιουργία και επέκταση εκπαιδευτικών πόρων, με μετάφραση της διεπαφής, και με εξελίξεις στο Ίδρυμα WM, όλα μαζί. Ως σημείο σύγκρισης, η αγγλόφωνη Βικιπαίδεια. πριν 2 χρόνια, είχε 4.300 περίπου ενεργούς χρήστης που συνεισφέρουν πάνω από 100 φορές το μήνα.

Τα μέλη των κοινοτήτων μας έρχονται από όλα τα επαγγέλματα, και μερικοί είναι ακόμα μαθητές. Μερικοί έχουν γνώσεις από τη δουλειά τους που θα μπορούσαν να καταχωρήσουν, άλλοι από σχολικά μαθήματα. Έρχονται για διάφορους λόγους: για να προωθήσουν την ελεύθερη πρόσβαση στις ανθρώπινες γνώσεις, να αναλάβουν εικονικά το ρόλο του δασκάλου, να βρουν πληροφορίες σχετικά με κάποιο τομέα, να βρουν φίλους, να νιώθουν ότι κάνουν κάτι αξιόλογο με τις ώρες τους.

Η παραδοσιακή προσέγγιση

Στα σχολεία και σε άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα, διαχωρίζεται ο πληθυσμός των συμμετεχόντων σε δύο ομάδες, τους δασκάλους και τους μαθητές. Ο δάσκαλος κατέχει ειδικές γνώσεις που θέλει να τις μεταδίδει στους μαθητές του. Το πραγματοποιεί αυτό με τη χρήση ομιλιών, εγχειριδίων, ασκήσεων, εξετάσεων. Αυτός ελέγχει την πρόοδο των μαθητών του, ορίζει βαθμούς, αποφασίζει ποιες απαντήσεις είναι σωστές και ποιες είναι λάθος, κ.ο.κ.

Τα πλεονεκτήματα με αυτό το μοντέλο είναι φανερά: ένας υπεύθυνος που είναι ειδικευμένος στον τομέα εξασφαλίζει την ποιότητα των γνώσεων που παραδίδονται. Εξοπλισμένος από τις προηγούμενες εμπειρίες, κάνει τροποποιήσεις στο υλικό και στις μεθόδους του ανάλογα με το επίπεδο και τη δυναμική των ατόμων στην τάξη του, και -- ιδανικά -- αντιμετωπίζει ειδικές δυσκολίες μάθησης με ειδικά εκπαιδευτικά εργαλεία που διευκολύνουν την αφομοίωση των προβληματικών πληροφοριών. Υποτίθεται ότι οι γνώσεις που παρέχονται θα είναι σωστές, χρήσιμες και επαρκείς για την κατανόηση του τομέα στον προσδιορισμένο βαθμό. Ο δάσκαλος δίνει την πλήρη προσοχή του στους μαθητές τη διάρκεια του μαθήματος, και μπορεί να επέμβει χωρίς καθυστέρηση όποτε χρειαστεί.

Το μοντέλο αυτό έχει κλασικά μειονεκτήματα, βέβαια: ο δάσκαλος που δεν ξέρει το υλικό του μπορεί να μεταδώσει λανθασμένες πληροφορίες σε εκατοντάδες ανθρώπων με τα χρόνια, αν δεν ξέρει παιδαγωγικούς μεθόδους μπορεί να μην καταλάβει όταν ένα παιδί δεν αντιλαμβάνεται κάτι γιατί δυσκολεύεται (αντί για το να μη εφαρμοστεί στο μάθημα πχ) ή μπορεί να μην έχει τις απαραίτητες γνώσεις για να μεταχειριστεί διάφορους τρόπους διδασκαλίας για άτομα που μαθαίνουν ακουστικά, οπτικά, κιναισθητικά κλπ. Αν ο δάσκαλος ορίσει ποιο είναι σωστό και ποιο είναι λάθος, μπορεί οι μαθητές να μάθουν παπαγαλίστικα μια σειρά στοιχείων χωρίς να είναι στη θέση να αναλύσουν εκείνα τα στοιχεία ή να ασκήσουν κριτική σκέψη πάνω σε αυτούς.

Στα wiki έχουμε κι άλλες δυσκολίες: οι χρήστες που ενδιαφέρονται να μάθουν κάτι συγκεκριμένο πρέπει να βρουν εκπαιδευτικό υλικό προκατασκευασμένο για τη χρήση τους, να βρουν άτομο που θέλει να αναλάβει το ρόλο του δασκάλου, γράφοντας και διορθώνοντας ασκήσεις, απαντώντας σε ερωτήσεις, συμπληρώνοντας τα κενά στο υλικό, όλα αυτά με έγκαιρο τρόπο, και που θα κρατήσει το ενδιαφέρον των μαθητών ακόμα στα πιο βαρετά σημεία των σπουδών τους. Παραδόξως, ο χρήστης που θέλει να μάθει μέσω wiki με το παραδοσιακό σύστημα δεν αξιοποιεί τις συνεργατικές ιδιότητες του wiki, ούτε τη δημόσια φύση του.

Συλλογική μάθηση

Αντί για το περιμένουν δάσκαλο και υλικό οι χρήστες, θα μπορούσαν να γράφουν υλικό όπως μαθαίνουν, και να βοηθά ο ένας τον άλλον με απορίες, έλεγχο ασκήσεων, και άλλα παρόμοια. Αυτή η προσέγγιση στηρίζεται στη μέθοδο που προάγει ο JWSchmidt στο αγγλόφωνο ΒΕ: "learning by doing" (μάθηση κάνοντας). Εφαρμόζοντας αυτή τη μέθοδο, ο χρήστης καταγράφει τις εμπειρίες του και τη διαδικασία που παρακολουθεί για να μάθει κάτι, επίσης και τις γνώσεις τις ίδιες. Δεν γράφει «μάθημα», ούτε αναμένεται οι σημειώσεις του να τροποποιηθούν σε τυπικό κείμενο μαθήματος.

Ένα (υποθετικό) παράδειγμα:

Μερικοί χρήστες αποφασίζουν να ασχοληθούν με την τοπικοποίηση του λογισμικού MediaWiki. Κανείς από αυτούς δεν είναι επαγγελματίας μεταφραστής. Αρχίζουν με τις γλωσσικές γνώσεις που έχουν ήδη, και αντιμετωπίζουν διάφορες δυσκολίες. Ο κάθε μεταφραστής σημειώνει τα εμπόδια που βρήκε και πώς τα ξεπέρασε ή ζητά βοήθεια από άλλους. Κάποιος βρίσκει μια ανάλυση στο Google που λέει κάτι για μεταφραστική μνήμη και γράφει μια περιγραφή. Άλλος δοκιμάζει τις εφαρμογές για το Λίνουξ (gtranslator, poedit, emacs με ρύθμιση po) και καταγράφει τις ανακαλύψεις και εντυπώσεις του. Άλλος ακόμα σημειώνει τις μεθόδους που χρησιμοποιεί να βρει μεταφράσεις ειδικών όρων στο Διαδίκτυο... Όλοι σχολιάζουν τις εργασίες όλων, και κάποια στιγμή φτιάχνουν εγχειρίδιο για μεταφραστές βασισμένο σε αυτά που έμαθαν στην πρώτη φάση του πρότζεκτ.

Δεύτερο (υποθετικό) παράδειγμα:

Μερικοί χρήστες θέλουν να μάθουν να γράφουν πρότυπα για χρήση στα wiki. Ένας ξέρει τη βασική σύνταξη (τρεις αγκύλες για παραμέτρους, δύο για πρότυπα, προεπιλεγμένες παραμέτρους) και την περιγράφει. Άλλος βρίσκει τις σχετικές σελίδες βοήθειας στο meta και μερικές άλλες πηγές. Κάποιος άλλος κάνει πειράματα με #if: και συνδέσμους και σημειώνει τι έμαθε. Ακόμα άλλος βρίσκει το Special:ExpandTemplate και εξηγεί τη χρήση του. Κάποτε ένας οργανώνει τις σημειώσεις κι από αυτές συντάσσει ένα πλήρες κείμενο για το γράψιμο προτύπων και την αποσφαλμάτωσή τους.

Στις δύο αυτές περιπτώσεις, δεν έχουν ανάγκη οι συμμετέχοντες από δάσκαλο, ούτε από προϋπάρχον στο wiki υλικό. Μαθαίνουν κάνοντας, και μαθαίνουν συλλογικά.

Πιθανές δυσκολίες

Γράφοντας κώδικα, μπορεί κανείς εύκολα να μάθει αν είναι σωστός ή όχι, με μερικές δοκιμές. Αλλά όταν το θέμα μάθησης είναι άλλο – μια ξένη γλώσσα πχ – τι γίνεται; Πώς μπορούν τα μέλη της ομάδας να ελέγξουν τις εργασίες τους, ή να βρουν και να διορθώσουν τα λάθη;

Τι συμβαίνει όταν η κοινότητα μάθησης αποτελείται από ένα μόνο άτομο; Πόσα άτομα απαιτούνται για να είναι αποτελεσματική αυτή η μέθοδος;