Η μηχανή του χρόνου

• Για πολλές εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια πολλές αρχαίες πολιτείες κοιμόνταν κάτω από την επιφάνεια της Γης. Άλλες φορές στην ερημιά και άλλες φορές απλά κάτω από τις πιο σύγχρονες. Διάφορες φυσιικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές ή και απλώς η φθορά του χρόνου είχαν γκρεμίσει τα άλλοτε περήφανα τείχη, παλάτια, ναούς και άλλα σημαντικά για την εποχή κτήρια, ενώ οι βασιλείς ή άλλοι ηγεμόνες τους ήταν θαμμένοι μέσα σε θαυμαστούς τάφους, καμμιά φορά με ασύλητα πολύτιμα κτερίσματα γύρω τους. Αλλά πάνω από το σκοτάδι και την αχλύ του συχνά ένδοξου παρελθόντος το φως του ήλιου και η ζωή συνεχίζεται. Λαοί μετακιινούνταν. Νέοι πολιτισμοί γεννιούνταν, συνεχίζονταν και πέθαιναν. Σε σπάνιες περιπτώσεις αναγεννιόταν μέσα από τις στάχτες τους σαν το μυθικό φοίνικα. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, οι αιώνες και οι χιλιετίες άλλες πολιτείες υψώνονταν πάνω ή πιο πέρα από τις παλιές, σωριάζονταν με τη σειρά τους σε ερείπια και θάβονταν κάτω από την επιφάνεια. Η Γη πάντα κατάπινε τα έργα των ανθρώπων. Ίσως είναι μια μορφή εκδίκησης για τα δεινά που της προκαλούν οι συχνά άπλειστοι άνθρωποι.
• Από τον προηγούμενο αιώνα κυρίως κάποιοι άνθρωποι ενδιαφέρθηκαν για το παρελθόν ή τους κρυμμένους θησαυρούς του και έσκαψαν τα διάφορα στρώματα της επιφάνειας. Άλλες φορές μάταια, αλλά κάποιες φορές βρήκαν, ανέσυραν, ξαναζωντάνευσαν το παρελθόν. Έσκαψαν το δρόμο για ένα παρελθόν που συχνά έγινε θρύλος ή μύθος, με ημίθεους, τέρατα, ήρωες και άφθονο μυστήριο. Συναρμολόγησαν τις σκορπισμένες και συχνά κομματιασμένες ψηφίδες του παρελθόντος: ερείπια, αγγεία, αγάλματα, μαγειρικά σκεύη και υπολλείμτα τροφών, δείγματα ξεχασμένων γραφών και οστά ανθρώπων και κατοικιδίων. Όλα αυτά σταδικά συμπλήρωσαν κάπως το παζλ. Χαμμένοι πολιτισμοί και οι ενδιαφέρουσες ιστορίες τους, με μύρια παραδείγματα και αντιπαραδείγματα, συχνά ακόμη επίκαιρα για τους σύγχρονους ανθρώπους. Ναι, η στροφή στο παρελθόν οδηγεί πιο στέρεα τα βήματα προς το μέλλον.
• Η μέθοδος αυτή της έρευνας των υλικών αλλά μη γραπτών μνημείων του παρελθόντος ονομάζεται Αρχαιολογία. Είναι ένα κύριο ΄και αναπόσπαστο εργαλείο για την επιστήμη της Ιστορίας, που επιπλέον μελετά για τον ίδιο σκοπό και τα διασωθέντα έγρραφα κείμενα του παρελθόντος. Μόνο που τα τελευταία καλύπτουν τις λίγες χιλιάδες χρόνια που ήταν γνωστή η γραφή και συχνά δεν εξιστορούν τα πάντα. Συχνά αγνοούν φαινομενικά ασήμαντα φεγονότα που όμως έπαιξκν το ρόλο τους στην εξέλιξη των ανθρώπινων πολιτισμών.
• Πολλοί άνθρωποι, συγγραφείς και επιστήμονες είχαν το όνειρο να κοιτάξουν μέσα στο παρελθόν ή ακόμη και να το επισκεφτούν. Η επιστημονική φαντασία κατασκεύσασε διάφορες συσκευές ή οχήματα για ταξίδια μέσα στο χρόνο. Όμως η πραγματική επιστήμη και τεχνολογία δεν κατσκεύασε (ακόμη), κανένα τέτοιο κατασκέυασμα. Το πιο κοντινό που έχουμε γαι την ώρα στη Μηχανή του Χρόνου είναι ακριβώς η Επιστήμη της Ιστορίας, με τη βοήθεια της Αρχαιολογίας και μερικές φορές και άλλων επιστημών, που δίνουν μεθόδους χρονολόγησης ή πιθανές λύσεις σε διάφορα ερωτήματα που προκύπτουν. Η Σύγχρονη Πληροφοφρική μάλιστα δίνει τη δυνατότητα και οπτικής (Visual) αναπαράστασης για την καλύτερη κατανόηση ή και απόλαυση του παρελθόντος.

Πώς τάφηκαν οι αρχαίες πολιτείες

• Οι αρχαίες πολιτίες χάθηκαν κάτω από την επιφάνεια σταδιακά, σε μια μακριά χρονική περίοδο. Στην Αίγυπτο και άλλες γειτονικές σε ερήμους περιοχές η κινούμενη άμμος από τις αμμοθύελες κάλυψαν σιγά-σιγά πολιτείες που για κάποιους λόγους είχαν εγκαταλειφθεί. Αλλού πάλι τα κτίρια καταστρέφονταν από σεισμούς, πυρκαγιές και άλλες φυσικές ή ανθρωπογενείς αιτίες. Τέλος, η κατεδάφηση παλαιών κτισμάτων για την κατασκευή στο χώρο τους καινούριων είναι μια πάγια ανθρώπινη πρακτική. Συχνά οι τοίχοι ήταν φτιαγμένοι από πηλό, λάσπη ή άλλα πολύ φθαρτά υλικά, που σιγά-σιγά μετατρέπονταν σε χώμα, πάνω στο οποίο υψώνονταν τα νεώτερα κτίρια. Η βαθμιάια αυτή συγκέντρωση συντριμάτων και διαβρωμένου εδάφους αρκούσε για την πλήρη κάλυψη αρχαίων πολιεειών.
• Μερικές φορές οι ανασκαφές αρχίζουν για μη αρχαιολογικούς λόγους: Π.χ. όταν άρχισαν οι εργασίες για την κατασκευή του υπόγειου σιδηροδρόμου (μετρό) του Λονδίνου βρέθηκαν κατάλοιπα του ρωμαϊκού Λονδίνου, σε βάθος μεγαλύτερο από 10 m.
• Αν για κάποιο λόγο, π.χ. πόλεμο ή μεγάλη επιδημία μετακινηθεί ολόκληρος ο πληθυσμός και εγκαταλειφθεί μια πολιτεία, η ανεξέλεγκτη πια άγρια βλάστηση της γύρω περιοχής συχνά καλύπτει και τον οικισμό.
• Όποια και να ήταν η αιτία, ο σύγχρονος αρχαιολόγος-ιστορικός πρέπει να έχει ικανότητες ερευνητή αστυνομικού (ντετέκτιβ) ή απλά να είναι τυχερός.