Νεοϊνδοευρωπαϊκή Μάθημα 3

ΝΕΟΪΝΔΟΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΜΑΘΗΜΑ 3

ΜΙΑ ΤΕΧΝΗΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

(Με βάση το σχετικό δικό μας βιβλίο (των Ιωαννίδη Κ. & Ιωαννίδου Αικ.) του 2008) --ΚώτσονΙωαν 19:46, 27 Αυγούστου 2009 (UTC)

ΜΑΘΗΜΑ 3. Το ρήμα. Ενεστώτας, παρατατικός, μέλλοντας.

3.1.1. Γενικά για το ρήμα, τον ενεστώτα, παρατατικό και μέλλοντα.

Ρήματα είναι οι κλιτές λέξεις που δείχνουν τι κάνει, τι παθαίνει ή σε ποια κατάσταση βρίσκεται το υποκείμενο. Οι σύγχρονες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες κληρονόμησαν από την Ινδοευρωπαϊκή διαθέσεις1, χρόνους1, εγκλίσεις1, πρόσωπα2, τρεις αριθμούς2, καταλήξεις2, απαρέμφατα3 και μετοχές,3 θεματικά φωνήεντα4,5 και συζυγίες5. Η αρχαία ελληνική γλώσσα και η Σανσκριτική6 διατήρησαν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά και τη θεματική συζυγία, εκείνη δηλαδή που χρησιμοποιεί στο σχηματισμό των ρηματικών τύπων τα θεματικά φωνήεντα ε, ο της Ινδοευρωπαϊκής (λύ-ο-μεν) και τη μη θεματική συζυγία, που σχηματίζει τους τύπους των ρημάτων με απευθείας προσκόλληση της κατάληξης στο θέμα του ρήματος (ἵ-στα-μεν). Η Λατινική γενικά δε διατήρησε7 την αθέματη συζυγία της Ινδοευρωπαϊκής ούτε τους τύπους του δυϊκού αριθμού. Η αρχαἰα Ιρλανδική8 διατήρησε σχεδόν όλα τα παραπάνω και χώρισε τα ρήματα σε ισχυρά και ασθενή, όπως και άλλες νεότερες γλώσσες.

Ο ενεστώτας και ο μέλλοντας χρησιμοποιούν τις καταλήξεις των αρκτικών χρόνων, ο παρατατικός τις καταλήξεις των ιστορικών χρόνων και για να δηλώσει το παρελθόν εκτός από τις καταλήξεις των ιστορικών χρόνων παίρνει και συλλαβική ή χρονική αύξηση στην αρχαία Ελληνική και το πρόσφυμα ba στη Λατινική. Ο μέλλοντας και ο αόριστος της αρχαίας Ελληνικής σχηματίζονται γενικά με το χρονικό χαρακτήρα σ και ο μέλλοντας της Λατινικής με το πρόσφυμα bi.

Οι συντελικοί χρόνοι της αρχαίας Ελληνικής σχηματίζονται με το χρονικό χαρακτήρα κ και αναδιπλασιασμό και της λατινικής με το χρονικό χαρακτήρα v. Η μέση διάθεση σχηματίζει τύπους που κλίνονται με ιδιαίτερες καταλήξεις σχεδόν σε όλους τους χρόνους της αρχαίας Ελληνικής και η παθητική στο μέλλοντα και τον αόριστο. Κάτι ανάλογο γίνεται και στη Λατινική που σχηματίζει μονολεκτικούς παθητικούς τύπους στον ενεστώτα, τον παρατατικό και το μέλλοντα και περιφραστικούς στους υπόλοιπους. Η Σανσκριτική9 ανάπτυξε ξεχωριστές καταλήξεις για τη μέση και παθητική διάθεση και το ίδιο έγινε και στην αρχαία Ιρλανδική10.

3.1.2. Το ρήμα της Νεοϊνδοευρωπαϊκής, ενεστώτας, παρατατικός, μέλλοντας.

Η Νεοϊνδοευρωπαϊκή από όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά της Ινδοευρωπαϊκής κρατάει: α) τους χρόνους του ρήματος, τους οποίους αυξάνει σε δέκα και τους οποίους σχηματίζει με προσφύματα, που προέρχονται από το ρήμα της αρχαίας Ελληνικής και της Λατινικής, που προστίθενται στο καθαρό, δηλαδή χωρίς προσφύματα ενεστωτικό ρηματικό θέμα (ή το θέμα του αορίστου Β΄, αν το ενεστωτικό έχει υποστεί σοβαρές αλλαγές), όπως ο ενεστώτας που έχει γυμνό το θέμα, π.χ. lu (λύ-ω), ο ενεστώτας διαρκείας που σχηματίζεται με το πρόσφυμα -in, π.χ. fer-in (φέρνω την ώρα που μιλάω), ο παρατατικός με το πρόσφυμα -ba, π.χ. fer-ba (ἔφερον), ο παρατατικός διαρκείας με το -bin, π.χ. fer-bin, ο μέλλοντας στιγμιαίος με το -so, π.χ. fer-so, ο μέλλοντας διαρκείας με το -sin, π.χ. fer-sin, ο αόριστος με το -sa, π.χ. fer-sa, ο παρακείμενος με το -ka, π.χ. fer-ka, ο υπερσυντέλικος με το -ken, π.χ. fer-ken, και ο συντελεσμένος μέλλοντας με το -ko, π.χ. fer-ko. β) από τις εγκλίσεις έχει μόνο την οριστική για να δηλώνει το βέβαιο και πραγματικό, τις υπόλοιπες εγκλιτικές σχέσεις τις δηλώνει με τα μόρια an, eigar, age, ken, as, mena γ) διατηρεί τον ενικό και τον πληθυντικό αριθμό, όχι και το δυϊκό και δ) έχει την ενεργητική, μέση και παθητική διάθεση. Οι παθητικοί και οι μέσοι τύποι ακολουθούν σε όλα τους ενεργητικούς, με διαφορετικό βέβαια μόνο το πρόσφυμα, γι’ αυτό και δεν απαιτείται ιδιαίτερη ενασχόληση με αυτούς.

Γενικά η Νεοϊνδοευρωπαϊκή κατάργησε τις συζυγίες, τις εγκλίσεις, τις προσωπικές καταλήξεις, τα θεματικά φωνήεντα, τα απαρέμφατα και τις μετοχές και διακρίνει τα πρόσωπα και τους αριθμούς του ρήματος με την προσωπική αντωνυμία που προηγείται, ως υποκείμενο, του ρηματικού τύπου, όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα κλίσης των ρημάτων της Νεοϊνδοευρωπαϊκής. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιεί, συνημμένα μόνο, δηλαδή με υποκείμενο το υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης, ρηματικό ουσιαστικό και ρηματικό μετοχικό επίθετο, που σχηματίζονται με τις καταλήξεις -ein, -ont αντίστοιχα, που προστίθενται στο χρονικό ρηματικό θέμα και μπορούν να κλίνονται, να παίρνουν άρθρο, αλλά και υποκείμενο ή αντικείμενο, όπως τα ρήματα, και να χρησιμοποιούνται ως υποκείμενα, αντικείμενα και κατηγορούμενα ρημάτων.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΝΕΟΪΝΔΟΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ

ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ - ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ - ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ

ΧΡΟΝΟΙ / ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ / ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ

1ο προσ / 2ο προσ / 3ο προσ // 1ο προσ / 2ο προσ / 3ο προσ

Ενεστώτας / eg eh / tu eh / he eh / nos eh / vos eh / hes eh

Ενεστώτας διαρκείας / eg ehin / tu ehin / he ehin / nos ehin / vos ehin / hes ehin

Παρατατικός / eg ehba / tu ehba / he ehba / nos ehba / vos ehba / hes ehba

Παρατατικός διαρκείας / eg ehbin / tu ehbin / he ehbin / nos ehbin / vos ehbin / hes ehbin

Μέλλοντας / eg ehso / tu ehso / he ehso / nos ehso / vos ehso / hes ehso

Μέλλοντας διαρκείας / eg ehsin / tu ehsin / he ehsin / nos ehsin / vos ehsin / hes ehsin

Στο τρίτο πρόσωπο το θηλυκό έχει την αντωνυμία ha/has και το ουδέτερο την αντωνυμία hon/had για τον ενικό και πληθυντικό αντίστοιχα. Το κυρίως ρήμα μένει αμετάβλητο. Με τον ίδιο τρόπο κλίνονται όλα τα ρήματα.

3.2.1. Λεξιλόγιο.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ / ΝΕΟΪΝΔΟΕΥΡΩΠΑΪΚΗ

ΛΕΞΗ - ΘΕΜΑ / ΛΕΞΗ - ΣΗΜΑΣΙΑ

φίλος - fil < φίλ-ου / se fil - ο φίλος

μετέχω - meteh < μετέχ -ω / meteh, eg - μετέχω

μεθέξω - meteh-so / metehso, eg - θα μετάσχω

βούλομαι - boul < βούλ-ομαι / boul, eg - θέλω

ἐβουλόμην - boul-ba / boulba, eg - ήθελα

άκούω - akou < ἀκού-ω / akou, eg - ακούω

ἀκούω νῦν - akouin / akouin, eg - ακούω τώρα

συνίημι - sune < συνίημι / sune, eg - καταλαβαίνω

συνήσω - suneso / suneso, eg - θα καταλάβω

συγγράφω - sungraf < συγγράφ-ω / sungraf, eg - συγγράφω

ἀνάβασις - anabase < ἀναβάσε-ως / se anabase - ανάβαση

πηλίκος - pelik < πηλίκ-ος / pelik - πόσων ετών

ὀγδοήκοντα - ogdoekonta / oktodeka - ογδόντα

ἱππεύς - ippe < ἱππέ-ως / se ippe - ιππέας

τελευτῶ - teleuta < τελευτά-ω / teleuta, eg - πεθαίνω

ποταμός - potam < ποταμ-ός / se potam - ποτάμι

ἀπέχω - apeh < ἀπέχ-ω / apeh, eg - απέχω

δύναμαι - duna < δύν-αμαι / duna, eg - μπορώ

ἀναγιγνώσκω - anagno < ἀνα-γι-γνώ-σκω / anagno, eg - διαβάζω

ἀναγνώσομαι - anagno< ἀναγνώ-σομαι / anagnoso, eg - θα διαβάσω

ποιῶ - poie < ποιέ-ω / poie, eg - κάνω

ἐπείγομαι - epeig < ἐπείγ-ομαι / epeig, eg - βιάζομαι

ταχέως - tahee < ταχέ-ος + e / tahee - γρήγορα

θᾶττον - taheione < tah-j-ion / taheione - ταχύτερα

τάχιστα - taheiste < tah-j-iste / taheiste - ταχύτατα

μεταγράφω - metagraf < μεταγράφ-ω / metagraf, eg - μεταγράφω

τέκνον - tekn < τέκν-ον / se tekn - παιδί

3.2. 2. Κείμενο.

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ

Διδάσκαλος: Χαίρετε, φίλοι μαθηταί! Μαθητής: Χαῖρε, ὦ διδάσκαλε! Διδάσκαλος: Τίς ἡμῶν μετασχεῖν τοῦ μαθήματος βούλεται; Μαθητής: Ἔγωγε. Διδάσκαλος: Τίς εἶ ὁ λέγων; Μαθητής: Νικολάου Ἰωάννης. Διδάσκαλος: Ἄκουσον καὶ σύνες (κατάλαβε) ὅ σοι λέγω! Μαθητής: Ἀκούω καὶ συνίημι (καταλαβαίνω), ὦ διδάσκαλε. Διδάσκαλος: Εἶεν, λέγε. Τίς ἐστιν ὁ συγγράψας τὴν ἐπὶ τοὺς Πέρσας Ἀλεξάνδρου ἀνάβασιν; Μαθητής: Ἀρριανὸς Φλάβιος, ἐκ Βιθυνίας ὤν. Διδάσκαλος: Πηλίκος τὸν βίον ἐτελεύτησεν; Μαθητής: Ὀγδοηκοντούτης. Διδάσκαλος: Τὶς τῷ Ἀλεξάνδρῳ τοὺς ἱππέας ἦγεν; Μαθητής: Ἡγέλοχος ἦγεν αὐτούς. Διδάσκαλος: Πόσον Ἀλέξανδρος τοῦ ποταμοῦ ἀπεῖχε; Μαθητής: Οὐ πολύ. Διδάσκαλος: Τί δύνασαι ἡμῖν εἰπεῖν; Μαθητής: Ὅ, τι βούλει, διδάσκαλε. Διδάσκαλος: Ἄγε δή, λέγε! Μαθητής: Ἀναγνῶ ἐκ τοῦ δράματος (Να διαβάσω από το δράμα); Διδάσκαλος: Ἴδωμεν τί ποιῶμεν (ας δούμε τι να κάνουμε)! Μαθητής: Τί δαί (τι λοιπόν), ἀναγνῶ ἤ μή; Διδάσκαλος: Ναίχι, ἀλλὰ ἐπείγου, ταχὺ σχολὴ ἔσται.

ΝΕΟΪΝΔΟΕΥΡΩΠΑΪΚΟ

Kateget: Age vos hair, o fil matetes! Matet: Age tu hair, o didaskal: Kateget: To un of vos he boul na he meteh eis se matemat? Matet: Eg ge. Kateget: To un tu es tu o tu leg (ή to un tu es se legont)? Matet: Eg es se Nikolau Ioannes. Kateget: Age tu akou ke sune illon on eg leg! Matet: Eg akou ke sune, o didaskal. Kateget: Eien, age tu leg! To un he es illo o he grafsa (έγραψε, αόριστος) (ή to un he es se grafsaont) se anabase kontra Perses of se Aleksandros? Matet: Arrianos Flavios, o he esba ek Bitunia. Kateget: Peliko un Arrianos teleutasa (πέθανε, αόριστος)? Matet: He esba (παρατατικός) of oktodeka hrones. Kateget: To un he agba (παρατατικός) se ippees of se Aleksandros? Matet: Se Egelohos, o didaskal. Kateget: Poson un se Aleksandros apehba (παρατατικός) apo se potam? Matet: U polle. Kateget: Ton ge un tu duna na tu leg (ή legein) te nos? Matet: Oston tu boul, o didaskal. Kateget: Age ara tu leg! Matet: Mena un eg anagno ek se dramat? Kateget: As nos ora ton ge un na nos prag. Matet: Ton un, mena eg anagno ei u? Kateget: Nai ge, ala age tu epeig, dioti se shol esso (μέλλοντας) tahee.

3.2.3. Σχόλια.

age vos hair, age tu hair, he boul, na he meteh: γειά σας, γειά σου, θέλει, να μετέχει, ρήματα των τριών κύριων προτάσεων και της δευτερεύουσας βουλητικής, o matetes: μαθητές, κλητική προσφώνηση, fil: φίλοι, επιθετικός προσδιορισμός, o didaskal: δάσκαλε, κλητική προσφώνηση, to: ποιος, υποκείμενο, of vos: από σας, γενική διαιρετική, eis se matemat: στο μάθημα, εμπρόθετος προσδιορισμός.

tu es, o tu leg, es, age tu akou, sune, eg leg, eg akou, sune: είσαι, μιλάς, είμαι, άκου, κατάλαβε, διαβάζω, ακούω, καταλαβαίνω ρήματα της ευθείας ερώτησης, της δευτερεύουσας αναφορικής, των τριών κύριων προτάσεων, της αναφορικής και των δύο κύριων προτάσεων. age tu leg, he es, he grafsa, he esba: λέγε, είναι, έγραψε, ήταν, ρήματα της κύριας, της ευθείας ερώτησης και των δύο αναφορικών προτάσεων, to, illo: υποκείμενα, se anabase: την ανάβαση, αντικείμενο, of se Aleksandros: του Αλεξάνδρου, γενική υποκειμενική, kontra Perses: εναντίον των Περσών, εμπρόθετος προσδιορισμός, ek Bitunia: από τη Βιθυνἰα, εμπρόθετος προσδιορισμός της από τόπου κίνησης.

teleutasa, esba, he agba: πέθανε, ήταν, οδηγούσε, ρήματα της ευθείας ερώτησης, της κύριας και της ευθείας ερώτησης, Arrianos: υποκείμενο, peliko: πηλίκος, πόσων ετών, κατηγορούμενο, of oktodeka hrones: ογδόντα ετών, γενική κατηγορηματική της ιδιότητας, se ippees: τους ιππείς, αντικείμενο, of se Aleksandros: γενική κτητική.

apehba, tu duna, na tu leg, tu boul, age ara tu leg: απείχε, μπορείς, να λες, θέλεις, λέγε, ρήματα των δύο ευθειών ερωτήσεων, της βουλητικής, που είναι αντικείμενο στο duna, της αναφορικής και της κύριας πρότασης, poson: πόσο, επιρρηματικός προσδιορισμός ποσού, se Aleksandros: υποκείμενο, apo se potam: από το ποτάμι, εμπρόθετος απομάκρυνσης, te nos: σε μας, έμμεσο αντικείμενο, οston: ό,τι, αντικείμενο.

mena eg anagno, as nos ora, na nos prag, mena eg anagno, age tu epeig, se shol esso: να διαβάσω, ας κυττάξουμε, να πράξουμε, να διαβάσω, βιάσου, θα είναι, ρήματα της ευθείας ερώτησης (της απορηματικής κύριας πρότασης), της κύριας προτρεπτικής, της βουλητικής, που είναι αντικείμενο στο ora, της ευθείας ερώτησης, της κύριας και της δευτερεύουσας αιτιολογικής, ek se dramat: από το δράμα, εμπρόθετος προέλευσης, ton: τι, αντικείμενο στο prag και το anagno, se shol: το διάλειμμα, υποκείμενο, tahee: γρήγορα, επιρρηματικός προσδιορισμός χρόνου.

3.3. Ασκήσεις.

1.3.1. Γράψε δίπλα στις αρχαίες ελληνικές λέξεις τις αντίστοιχες λέξεις της Νεοϊνδοευρωπαϊκής:

ΑΡΧ. ΕΛΛ. ΛΕΞΗ / ΝΕΟΪΝΔ. ΛΕΞΗ

ἱδρώς < ἱδρῶτ-ος se idrot

ῥίς < ῥιν-ός

κέρας < κέρασ-ος

ὀφρύς < ὀφρύ-ος

μάρτυς< μάρτυρος

φρέαρ < φρέατ-ος

κρέας < κρέασ-ος

χρώς < χρωτ-ός

Μίνως < Μίνω-ος

τίγρης < τίγρε-ως

κλείς < κλειδ-ός

τυραννίς < -ίδος

μνᾶ < μνά-ας

αἰδώς < αἰδόσ-ος

ναῦς < νε-ώς

ἅλας < ἅλατ-ος

3.3.2. Γράψε δίπλα στις λέξεις της Νεοϊνδοευρωπαϊκής τις αντίστοιχες αρχαίες ελληνικές λέξεις:

ΝΕΟΪΝΔ. ΛΕΞΗ / ΑΡΧ. ΕΛΛ. ΛΕΞΗ

angel < ἀγγελ-j-ω ρ.

diagonid ρ.

aganakte ρ.

diakomid ρ.

agoreu ρ.

edraio ρ.

amfisbete ρ.

epista ρ.

bradun ρ.

katafer ρ.

bouleu ρ.

kategore ρ.

kurieu ρ.

lakonid ρ.

kolu ρ.

lat < la-n-t-an- o ρ.

3.3.3. Συμπλήρωσε τους τύπους που λείπουν στον παρακάτω πίνακα:

Ενεστώτας / eg agoreu

Ενεστώτας Δ. / ............................................

Παρατατικός / .............................................

Παρατατ. Δ. / .............................................

Μελλόντας / ............................................

Μέλλοντας Δ. / .............................................

3.3.4. Ανάλυσε γραμματικά και συντακτικά τις παρακάτω περιόδους:

Eg u agnoeba (παρατατικός), o andres atenai, toton. Hes keleuso (μέλλοντας) te se paides na hes feug taheiste. Hes delobin (παρατατικός διάρκειας) oti u hes parehba plast (πλαστή, ψεύτικη) fili. Eg doke oti se dem of se atenaies bouleu kake. Se Kua-ksares pempba eis se Kuros presbe ina he leg te se Kuros oti se pater teleutaba. Nos epaine polle se gennai andres. Eg apore dioti se Kuros eti u tereu (θηρεύω). Eg gno (γνωρίζω) safese (σαφῶς) oti nos feugso (μέλλοντας).

Ol se antropes fobeor se sunfores of se polemes. Se matetes boul na hes mat (μα-ν-θ-άν-ω, ἔ-μαθ-ον) se ellenik istori in se lukei. Se gonees agapa se paides polle. Age u tu pau (παύω), o Nikolaos, na tu meleta. Ol nos upoferso (μέλλοντας) ek se oftalmes. Eg ora se matet na he akou se musik. Nun eg erhin apo se teatr. Hon legor oti se Filippos teleutaso aurion in se Atena. Se Aleksandros esba se paid of se Filippos.

3.3.5. Σχημάτισε περιόδους με τις λέξεις:

1. nos, agnoebin (παρατατικός διάρκειας), se nom, of, pater, mater, of, Georgia.

2. hes, legso (μέλλοντας), te, se, paides, na, feug, apo, se, lukei.

3. eg, doke, oti, u, tu, hon hre, na, tu, do, se, biblies, of, se, istori.

4. ol, se, antropes, eh, poll, problemat, na, hes, lu.

5. se, pater, gno, safese, oti, nos, es, agat, paides.

6. se, Aleksandros, esba (παρατατικός), se, paid, of, Olumpias.

7. se, gonees, boul, na, se, paides, mat (μαθαίνω), grafmates.

8. se, antropes, upofer, ek, se, poll, asteneies.

9. hon hre, o Maria, na, tu, meleta, se, matemates.

10. nun, eg, erh, apo, se, lukei, ke, i, eis, se, oik.

3.3.6. Μετάφρασε στη Νεοϊνδοευρωπαϊκή τις περιόδους:

1. Γειά σας, φίλοι, δάσκαλοι και δασκάλες!

2. Ποιος από σας θέλει να πάει στον κήπο του λυκείου;

3. Εγώ θα είμαι στο σπίτι αύριο (aurion) και μεθαύριο (metaurion), Νίκο.

4. Χθες (htes) ήμουνα στον κινηματογράφο (kinematograf) με τον Αλέξανδρο.

5. Ποιο είναι το όνομα σου (of tu); Το όνομά μου είναι Γιάννης (Ioannes).

6. Πόσων ετών (pelikos) ήταν ο μπαμπάς και η μαμά του Γιάννη;

7. Οι γονείς του Νίκου θα είναι τώρα ογδόντα ετών.

8. Ποιος έγραψε (grafsa = έγραψε) την Ανάβαση του Αλεξάνδρου και πότε;

9. Όποιος θέλει να έλθει (erh) στον πίνακα, για να (ina) πει το μάθημα.

10. Να διαβάσω από το βιβλίο, δάσκαλε; Ναι, διάβασε!

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ Νεοϊνδοευρωπαϊκή Μάθημα 4