Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 7

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 7

(Με βάση το σχετικό δικό μας βιβλίο (των Ιωαννίδη Κ. & Ιωαννίδου Αικ.) του 2007)

Μάθημα 7. Το ρήμα. Ομαλά ρήματα. Αόριστος και συντελικοί χρόνοι της οριστικής ενεργητικής φωνής.

Από τους χρόνους του ρήματος ο ενεστώτας, ο μέλλοντας και ο παρακείμενος λέγονται αρκτικοί ή αρχικοί χρόνοι, ενώ ο παρατατικός, ο αόριστος και ο υπερσυντέλικος λέγονται παραγόμενοι ή ιστορικοί χρόνοι. Ο παρακείμενος, ο υπερσυντέλικος και ο συντελεσμένος μέλλοντας λέγονται συντελικοί χρόνοι, γιατί δηλώνουν κάτι που έχει συντελεσθεί, έχει γίνει. Όσοι χρόνοι σχηματίζονται με μία λέξη λέγονται μονολεκτικοί και όσοι σχηματίζονται με δύο ή περισσότερες λέξεις λέγονται περιφραστικοί χρόνοι. Στα λατινικά ο παρακείμενος όταν ισοδυναμεί με ελληνικό παρακείμενο είναι χρόνος αρκτικός και όταν ισοδυναμεί με ελληνικό αόριστο είναι ιστορικός χρόνος.

7.1.1. Αόριστος, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας ενεργητικής φωνής της 1ης συζυγίας των εις -ω ρημάτων της αρχ. ελληνικής.

Κλίση της οριστικής ενεργητικής φωνής

Πρόσωπα / Οριστ. αορ. ινδ. / Οριστ. αορίστου / Οριστ. παρακειμ. / Οριστ. υπερσυντ.

1ο ενικό / * e-deik-s-m1,4,3,4,5 / ἔ-λυ-σ-α6 / λέ-λυ-κ-α / ἐ-λε-λύ-κ-ε-ιν

2ο ενικό / - / ἔ-λυ-σ-α-ς / λέ-λυ-κ-α-ς / ἐ-λε-λύ-κ-ε-ις

3ο ενικό / - / ἔ-λυ-σ-ε / λέ-λυ-κ-ε / ἐ-λε-λύ-κ-ε-ι

1ο πληθυντικό / * e-deik-s-me7,8 / ἐ-λύ-σ-α-μεν / λε-λύ-κ-α-μεν / ἐ-λε-λύ-κ-ε-μεν

2ο πληθυντικό / * e-deik-s-te / ἐ-λύ-σ-α-τε / λε-λύ-κ-α-τε / ἐ-λε-λύ-κ-ε-τε

3ο πληθυντικό / * e-deik-s-nt / ἔ-λυ-σ-α-ν / λε-λύ-κ-α-σι / ἐ-λε-λύ-κ-ε-σαν

2ο δυϊκό / - / ἐ-λύ-σ-α-τον / λε-λύ-κ-α-τον / ἐ-λε-λύ-κ-ε-τον

3ο δυϊκό / - / ἐ-λυ-σ-ά-την / λε-λύ-κ-α-τον / ἐ-λε-λυ-κ-έ-την

Ο αόριστος της οριστικής της ινδοευρωπαϊκής δεν είχε θεματικό φωνήεν. Ο συλλαβικός φθόγγος -m του α΄προσώπου έγινε στην ελληνική -α και στη συνέχεια επεκτάθηκε και στα άλλα πρόσωπα. Έτσι ο αόριστος της αρχαίας ελληνικής σχηματίσθηκε από τη συλλαβική ή χρονική αύξηση ανάλογα, το θέμα του ρήματος, το χρονικό σημείο -σ-, το θεματικό φωνήεν που αναπτύχθηκε και την κατάληξη. Ανάλογα σχηματίσθηκε και ο παρακείμενος, χωρίς συλλαβική ή χρονική αύξηση, με χρονικό σημείο το -κ- και αναδιπλασιασμό το λε- στην προκείμενη περίπτωση, δηλαδή την επανάληψη του αρχικού συμφώνου με ένα -ε. Ο υπερσυντέλικος σχηματίσθηκε με τη συλλαβική αύξηση, τον αναδιπλασιασμό, το θέμα, το χρονικό σημείο, το θεματικό φωνήεν και την κατάληξη. Αρκετά ρήματα έχουν αόριστο Β΄ή και αόριστο Β΄, που τον σχηματίζουν με γυμνό συνήθως το ρηματικό θέμα και τις καταλήξεις του παρατατικού για την οριστική και του ενεστώτα για τους άλλους τύπους, όπως ἔβαλον, βάλω, βάλοιμι, ἔλαβον, λάβω, λάβοιμι.

Ο συντελεσμένος μέλλοντας σχηματίσθηκε περιφραστικά με τη μετοχή παρακειμένου και την οριστική του μέλλοντα του ρήματος εἰμί (λελυκὼς ἔσομαι, ἔσει, ἔσται, λελυκότες ἐσόμεθα, ἔσεσθε, ἔσονται). Είναι πολύ χρήσιμο να γνωρίζουμε τους αρχικούς χρόνους των ρημάτων, γιατί μπορούμε να βρούμε εύκολα το χρονικό θέμα και να προσθέσουμε σε αυτό τις καταλήξεις που θέλουμε για να κλίνουμε το ρήμα, χωρίς να χρειαζόμαστε θεματικά φωνήεντα, χρονικά προσφύματα ή αυξήσεις και αναδιπλασιασμούς.

7.1.2. Παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας ενεργητικής φωνής των ρημάτων της λατινικής γλώσσας.

Κλίση της οριστικής ενεργητικής φωνής

Πρόσωπα / Ορ. παρακ. ινδ. / Οριστ. παρακειμ. / Οριστ. υπερσυν. / Οριστ. συν. μέλλ.

1ο ενικό / * le-lei-kw-a1,2,3,4 / am-a’-v-i / ama’v-eram / ama’v-ero

2ο ενικό / - / am-a-v-i’sti / ama’v-eras / ama’v-eris

3ο ενικό / * le-leikw-e / am-a’-v-it / ama’v-erat / ama’v-erit

1ο πληθυντικό / * le-leikw-mes / am-a’-v-imus / amavera’mus / amav-e’rimus

2ο πληθυντικό / * le-leikw-the / am-a-v-i’stis / amav-era’tis / amav-e’ritis

3ο πληθυντικό / * le-leikw-nti / am-a-v-e’runt -e’re / ama’v-erant / ama’v-erint

Η λατινική απώλεσε τον αναδιπλασιασμό της ινδοευρωπαϊκής κατά το σχηματισμό του παρακειμένου, αλλά τον διατήρησε σε μερικά ρήματα όπως tete’ndi <tendo, pe’peri <pa’rio, ce’cini <cano, ce’cidi <cado, popo’sci <posco κ.ά. Από την κατάληξη του τρίτoυ πληθυ-ντικού προσώπου της ινδοευρωπαϊκής -nti προέκυψε η αντίστοιχη κατάληξη της λατινικής -nt και της ελληνικής -ατι, -ασι με μετατροπή του συλλαβικού φθόγγου -n- σε -α- στην ελληνική γλώσσα.

Στη λατινική γλώσσα είναι πολύ σημαντικό να μαθαίνουμε τον παρακείμενο με τους αρχικούς χρόνους του ρήματος, γιατί, γνωρίζοντας το θέμα του παρακειμένου και τις καταλήξεις των συντελικών χρόνων, μπορούμε να κλίνουμε τους συντελικούς χρόνους όλων των ρημάτων, διότι κλίνονται εντελώς όμοια. Δεν έχουμε παρά να βρούμε το θέμα του παρακειμένου και να προσθέσουμε σε αυτό τις καταλήξεις του συντελικού χρόνου που θέλουμε, χωρίς να ασχοληθούμε με θεματικά φωνήεντα και με προσφύματα καθόλου.

7.1.3. Ιδιωματικά στοιχεία, αποκλίσεις, συμπληρώσεις:

1. Ο υπερσυντέλικος είχε αρχαιότερες καταλήξεις ἐλελύκ-ην, ἐλελύκ-ης, ἐλελύκ-η και μεταγενέστερες ἐλελύκ-ειμεν, ἐλελύκ-ειτε, ἐλελύκ-εισαν.

2. Οι παρακείμενοι οἶδα, δέδοικα ή δέδια, ἔοικα και οι αντίστοιχοι υπερσυντέλικοι ᾔδειν, ἐδεδοίκειν, ἐῲκειν έχουν σημασία ενεστώτα και παρατατικού.

3. Τα ενρινόληκτα (μ,ν) και τα υγρόληκτα ρήματα (λ,ρ) έχουν στον αόριστο Α΄ το δίχρονο του θέματος μακρόχρονο λόγω αναπληρωματικής έκτασης μετά την αποβολή του χρονικού σημείου του αορίστου -σ- (κλίνω, ἔκλιν-σ-α, ἔκλινα, κλῖνον <κλίν-σ-ον).

4. Το ρήμα θνῂσκω έχει συντελεσμένο μέλλοντα και μονολεκτικό τεθνήξω.

5. Οι παρακείμενοι me’mini, odi της λατινικής και οι αντίστοιχοι υπερσυντέλικοι και συντελεσμένοι μέλλοντες έχουν σημασία ενεστώτα, παρατατικού, μέλλοντα.

6. Οι συντελικοί χρόνοι των ρημάτων με παρακείμενο σε -avi, -evi, -ivi συχνά αποβάλ-λουν το -v- πριν από -s- και -r- και συναιρούν τα απομένοντα φωνήεντα. Στα ρήματα με κατάληξη σε -ivi η συναίρεση γίνεται μόνο μπροστά από -s- (ama’sti <amavi’sti, audi’sti <audivi’sti, ama’runt <amave’runt, ama’ram <ama’veram, audi’ero <audi’vero). Το ίδιο γίνεται και στα σύνθετα των novi, movi (nosti < novi’sti).

7. Μερικά ρήματα σχηματίζουν το συντελικό μέλλοντα και σε -so (faxo <fa’cere, capso <ca’pere, ama’sso <ama’re, serva’sso <serva’re).

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ Συγκριτική διδασκαλία των κλασικών γλωσσών Μάθημα 7 ΣυνέχειαΑ